SonaBước qua lối cầu thang hẹp lên tầng bốn Nhà hát 5B, người xem như bước vào một “buồng cộng hưởng cảm xúc”, nơi mọi hơi thở, cử động và ánh nhìn đều trở thành một phần của câu chuyện. “Ảo Quan”, vở nhạc kịch đương đại do Chinh Ba viết kịch bản, đạo diễn và NSND Đặng Thụy Mỹ Uyên cố vấn, chỉ đạo nghệ thuật, không mở màn bằng âm thanh lớn hay một thoại giật mình. Nó bắt đầu bằng thứ im lặng có sức nén như một khối đá: đặc, sâu và biết rõ nó sắp chạm vào đâu trong tâm trí người xem.
Độc giả có thể đọc bài viết bằng tiếng Anh tại phiên bản tiếng Anh của bài viết này
Read the full English version of this feature
Không kể chuyện bằng đường thẳng, “Ảo Quan” vận hành như một cơn địa chấn: đứt mạch, chồng hình, gián đoạn, nhưng mỗi nhịp gãy đều chính xác đến mức đau đớn. Từ ký ức, ảo giác đến hiện thực, mọi lớp diễn đan vào nhau như những sợi thần kinh căng quá mức trong bộ não của một đứa trẻ đang tuyệt vọng tìm lối thoát.
Và ê-kíp diễn viên trẻ là người gánh vác toàn bộ cấu trúc tinh thần phức tạp ấy: Trần Đại Chính trong vai người con trai lớn mang năng lượng bản năng nhưng tiết chế, sâu và sạch đến lạ ở một gương mặt lần đầu bước vào sân khấu chuyên nghiệp; Quan Phúc Toàn, người con trai thứ, nổi loạn, nén chặt rồi bùng nổ đúng lúc như một nhát xé vào phần nội tâm mong manh; bên cạnh đó là Hồ Hoàng Ngọc, Trần Tuấn Kiệt, Vũ Thiên Bảo, Hồng Nguyễn, Phất Đỗ, Hứa Mạnh Dũng, Tống Liên, Xuân Huy, Minh Bách và hai diễn viên nhí Đào Minh Khang, Mai Thiên Quý, mỗi người như một “tín hiệu cảm xúc” đan thành mạng lưới dây thần kinh của toàn bộ vở diễn. Họ không chỉ diễn mà còn tồn tại trên sân khấu, bằng hơi thở, sự run rẩy và những cử động nhỏ nhất nơi khóe mắt và nhịp ngực.
Trong cuộc phỏng vấn của tôi sau hậu trường, NSND Mỹ Uyên chia sẻ một điều vừa giản dị vừa như một bản chẩn đoán xã hội sắc lạnh: “Giới trẻ bây giờ thiếu hụt nhiều lắm… và dễ rơi vào cảm giác không đủ, không hoàn thiện. Tụi Uyên nhìn thấy rõ điều đó”.
Cũng vì thấy rõ, ê-kíp đã chọn lối diễn giải ít thoại, ưu tiên ngôn ngữ cơ thể. Những va đập của đời sống tinh thần không được mô tả bằng lời, mà bằng một cú rơi, một cú xoay người, một ánh mắt thất lạc, một hơi thở ngắn gấp. Múa đương đại, dưới sự huấn luyện hình thể bài bản, trở thành xương sống của câu chuyện.
Vở diễn gây ấn tượng mạnh nhờ một cấu trúc sân khấu được thiết kế như “hệ thần kinh” của toàn bộ tác phẩm. Ánh sáng được điều khiển với độ chính xác gần như phẫu thuật, len vào từng chuyển động để tạo nhịp cảm xúc thay cho lời thoại. Âm nhạc được trình diễn hoàn toàn live bởi dàn nhạc gồm guitar điện, cello, keyboard, trống và các bộ gõ, tạo nên chất âm thô, thật, gai góc, có độ va đập trực tiếp lên cảm giác khán phòng. Những ca khúc quốc tế đã được cấp phép như Lascia Ch’io Pianga, Black for the Occasion, Stranger, Two Men in Love, To Be, Whitewash được xử lý lại theo tinh thần của vở, khi thì buốt lạnh tối giản, khi thì dữ dội như một cơn co thắt cảm xúc, rồi bất chợt rơi vào khoảng lặng chỉ còn tiếng thở, thứ nhịp điệu khiến “Ảo Quan” mang hơi thở điện ảnh dù đứng trên sàn kịch.
Sân khấu được đóng mới hoàn toàn với không gian ngầm liên tục được mở – nâng – xoay – hạ, mô phỏng cấu trúc tâm trí rạn vỡ của nhân vật. Kết hợp cùng màn hình xoay và camera quay trực tiếp ngay trên sàn diễn, hình ảnh thật và ảo chồng lên nhau theo đúng cách thế giới mạng bóp méo cảm nhận của người trẻ, khiến ranh giới giữa “bên trong” và “bên ngoài” bị xoá nhòa. Tất cả được nâng đỡ bởi ê-kíp sáng tạo thầm lặng nhưng sắc bén: kiến trúc sư sân khấu, đội hình thể, biên đạo, âm thanh, ánh sáng, hậu đài… mỗi vị trí hoạt động như một mạch dẫn giữ cho vở diễn đứng vững trước sức nặng tinh thần của đề tài.
Nhưng “Ảo Quan” không chỉ là chuyện nghệ thuật, nó là một tuyên ngôn; bởi khi hai người mẹ bước ra, không gian bỗng co lại thành một điểm đau và NSND Mỹ Uyên trong vai “Mẹ lớn”, không diễn bằng nước mắt mà bằng sự cạn kiệt, bằng hơi thở, bằng cái nhìn không chịu buông, để rồi những câu hỏi bật lên, lặp đi lặp lại như tiếng vọng của một gia đình đã thôi còn là gia đình: Tại sao mẹ không biết? Tại sao mẹ không nghe? Tại sao mẹ chỉ biết khi quá muộn, đó chính là khoảnh khắc rạp kịch không còn là rạp kịch, mà biến thành một phòng cấp cứu tinh thần.
Khi đèn bật sáng, khán phòng không vỗ tay ngay. Người ta thường đứng yên vài giây, không phải vì choáng ngợp, mà vì vở diễn vừa khẽ rạch một đường im lặng vào đúng nơi mà lâu nay ai cũng lảng tránh: người trẻ đang vật lộn trong những căn phòng tưởng như bình thường, còn người lớn thì tin rằng mọi chuyện rồi sẽ tự lành theo thời gian. Điều “Ảo Quan” chỉ ra rất rõ là có những điều không tự lành, có những khoảng cách không tự đầy, và có những tín hiệu cầu cứu chưa bao giờ được gửi đi hoặc đã gửi nhưng không ai thực sự nghe. Chính vì vậy, NSND Mỹ Uyên cho rằng: “Cuối cùng, Uyên chỉ muốn nói đơn giản… đây là chuyện của sức khỏe tinh thần”.
Trong thời đại mà ánh sáng sân khấu đôi khi chỉ đủ để làm bóng người thêm đẹp, “Ảo Quan” chọn soi vào vết rạn của đời sống, nơi ánh sáng chiếu vào không để tôn vinh, mà để nhìn rõ. Và nhờ nó, khán giả thấy được điều mà bấy lâu nay mình né: mỗi người đều có một điểm gãy mà người khác không nhìn thấy. Một vở diễn chỉ 90 phút, nhưng mở ra cuộc đối thoại lớn giữa người trẻ và người lớn, giữa người đi và người ở lại, và giữa chính chúng ta với phần im lặng mà mình vẫn mang theo. Và khi rời khỏi rạp, người ta hiểu một điều không cần phải nói thành lời: không ai nên sống đơn độc trong ảo quan của mình; luôn có ai đó đang chờ để nghe khi ta chịu nói ra.
Text: MINH NGUYỄN | Photo: Cừu Con, Tuấn, Dande Lam